America Groenekruis-gebouw

Wim Moorman schreef op 30-01-2025 Gemiddelde score: Totale score: 5 sterren
Het trieste lot van veel van de door de Horster architect Lei Martens (1932-1978) ontworpen gebouwen is dat ze op enig moment aan de goden zijn overgeleverd. Misschien wel het meest treurige voorbeeld van de gevolgen van deze laat-maar-waaien-houding is het voormalige Groene Kruisgebouw in America. Gelegen aan de kruising Kabroekstraat-Schiksedijk, in 1960 ontworpen door Lei Martens, enkele jaren later in gebruik genomen. Een langgerekt, smal gebouw, één bouwlaag, aan de voor- en achterzijde overschietend platdak, veranda’s, wit geschilderd beton, voorgevel zorgvuldig afgewerkt met schrootjes, overvloedige lichttoevoer, vrijdragende constructie waardoor het lijkt te zweven. Kortom, een typisch Lei Martens-gebouw. Zelf schreef hij er dit over: ‘Behalve de relatief gunstige kostprijs, grote stijfheid in de constructie, openheid in de zuidgevel en de daglichtinval, worden met dit ontwerp optimale gebruiksmogelijkheden verkregen.’ ‘Grote stijfheid in de constructie’: hoe prachtig geformuleerd.
Bekijk je foto’s uit de eerste jaren na de ingebruikname, dan zie je een sprankelend gebouw dat gezien mag worden. Uitnodigend, zonder zich op te dringen. Geen verborgen agenda, maar letterlijk doorzichtig. Wars van opsmuk en toch de aandacht naar zich toe trekkend. Een gebouw om trots op te zijn – niet voor niks is het op minimaal twee ansichtkaarten afgebeeld.
Zestig jaar later is er hoegenaamd niets van over. Aan de voor- en achterzijde overschietend platdak: weg. Veranda’s: weg. Overvloedige lichttoevoer: weg. Vrijdragende constructie waardoor het gebouw lijkt te zweven: weg. Doorzichtigheid: weg. Trots: weg. Een hermetisch gebouw is het geworden, ontdaan van zijn ziel. Schuilgaand achter struiken en bomen, angstig weggedoken in een hoekje. Elk contact met zijn omgeving kwijt. Pottenkijkers niet gewenst. Zwaarmoedig, moe en der dagen zat. Lei Martens keert zich om in zijn graf.